Dominikański kościół Najświętszej Marii Panny należy do najstarszych świątyń w Elblągu. Przez wieki modlili się w nim katolicy, później stał się główną świątynią luteranów żyjących w mieście. Zniszczony w trakcie II wojny światowej po odbudowaniu stał się świątynią sztuki współczesnej.

Budowę kościoła Najświętszej Marii Panny, zwanego powszechnie kościołem Mariackim, rozpoczęto już w połowie XIII w. Stało się to wkrótce po tym, gdy zakładający Elbląg Krzyżacy zaprosili do miasta polskich dominikanów i w 1238 r. nadali im ziemię, na której zakonnicy mieli zbudować klasztor i kościół. Dominikanie otrzymali działkę położoną tuż przy murach obronnych i nabrzeżu, co było typowym postępowaniem w tamtych czasach. Po 1246 r. zakonnicy wznieśli na niej świątynię, a w ciągu następnych 30 lat powstał kompleks klasztorny i niewielki cmentarz.

W czasie kolejnych dziesięcioleci kompleks sukcesywnie powiększano ze względu na wzrastającą liczbę wiernych. Elbląscy dominikanie pochodzili gównie z Polski, dlatego wokół ich klasztoru chętnie osiedlali się Polacy. Mimo że w mieście mieszkało ich coraz więcej, nadal stanowili mniejszość w całej populacji. Elbląg był zamieszkany przede wszystkim przez osadników przybyłych z terenów współczesnych Niemiec.

W 1504 r. kościół Mariacki został zniszczony przez pożar. Podczas szybko podjętej odbudowy południową część świątyni podwyższono, w wyniku czego przybrała ona postać dwunawowej hali, która przetrwała do dzisiaj.

Mapa Elbląga

Poniżej znajduje się mapa Elbląga z zaznaczonym położeniem Centrum Sztuki Galeria EL oraz innych atrakcji na terenie miasta. Zaznaczone są na niej również dogodne parkingi. Więcej o parkowaniu w Elblągu przeczytasz tutaj.

Ewangelicka świątynia

Rozwój nurtu reformacji w mieście spowodował przepływ wiernych od wyznania katolickiego do protestantów. W 1542 r. ostatni dwaj dominikanie przekazali kościół i klasztor radzie miejskiej i opuścili Elbląg. Był to finał wcześniejszych wydarzeń. Dziesięć lat wcześniej w czasie zbrojnego napadu klasztor został złupiony, a mnisi przegnani.

Rada miasta przekazała kościół ewangelikom i aż do 1945 r. była to ich główna świątynia w Elblągu. Chowano w niej i na przykościelnym cmentarzu najznamienitszych obywateli miasta, członków jego władz, którzy zazwyczaj byli luteranami.

ZD zdjęcia historyczne

Świątynia, w tym większość jej cennego wyposażenia, została zniszczona w 1945 r. przez armię czerwoną. To, co przetrwało, ulegało dalszej dewastacji w latach powojennych, gdy kościół pozostawał ruiną. Ocalały jedynie prezbiterium, zakrystia i krużganek i to w nich można dzisiaj podziwiać najstarsze gotyckie elementy. Poza tym z bogatego niegdyś wyposażenia przetrwały głównie epitafia (wmurowane w ściany kamienne płyty upamiętniające zmarłych). Te najciekawsze pochodzą z XVIII w. Zachowały się także płyty nagrobne i ich fragmenty w podłodze, które w przeszłości pokrywały niemal całą posadzkę kościoła. Najstarsze z nich pochodzą z XVI w.

ZD zdjęcia historyczne, po II wojnie

Galeria sztuki

W 1961 r. zatrudniony jako plastyk w znajdujących się nieopodal Zakładach Mechanicznych „Zamech” Gerard Kwiatkowski zwrócił się do władz miejskich z prośbą o przekazanie mu ruin kościoła na pracownię plastyczną. Władze wyraziły zgodę (w tamtych czasach lepiej było mieć w mieście artystów niż kolejny kościół) i w ten sposób powstała pracownia, pełniąca jednocześnie funkcję galerii sztuki współczesnej. Z czasem przystąpiono także do zabezpieczania ruin dawnej świątyni.

ZD zdjęcia fresków i ocalałych elementów

Gerard Kwiatkowski zainaugurował również Biennale Form Przestrzennych. Oficjalnie miało ono łączyć środowiska artystyczne i robotnicze. W praktyce, w dobie permanentnego niedoboru surowców, przybywający do miasta artyści otrzymywali od Zakładów Mechanicznych „Zamech” metalowe odpady poprodukcyjne, z których mogli spawać i konstruować wymyślone przez siebie rzeźby i formy przestrzenne. Do dzisiaj w bardzo wielu miejscach Elbląga można zobaczyć najdziwniejsze metalowe dzieła, będące spadkiem po Biennale. Wśród nich jest także praca nieżyjącej już Magdaleny Abakanowicz, jednej z najbardziej znanych polskich artystek zajmujących się sztuką współczesną. Jej dzieło stoi tuż obok Galerii EL.

ZD Abakanowicz i inne prace

Wnętrza Centrum Sztuki Galeria EL to niezwykle ciekawe połączenie pozostałości średniowiecznego, gotyckiego kościoła ze sztuką współczesną. Przestrzeń jest naprawdę intrygująca, dodane elementy współczesne wręcz czynią ją bardziej bogatą. Wystawy organizowane w galerii zmieniają się w czasie, ożywiając dawną, monumentalną przestrzeń. Nawet jeśli nie lubisz sztuki współczesnej, która być może wydaje Ci się zbyt abstrakcyjna w wyrazie, to warto tu zajrzeć, by spojrzeć na nią w niezwykłej scenerii.

ZD zdjęcia wnętrza ze sztuką współczesną

Elbląg przez wieki

Elbląg to najstarsze miasto na Warmii i Mazurach. Zostało założone w 1237 r. przez Krzyżaków, których do Polski sprowadził książę Konrad I Mazowiecki. Rycerze-zakonnicy mieli krzewić (mieczem) chrześcijaństwo wśród pogańskich plemion pruskich. By zapewnić sobie wygodną bazę wypadową na ziemie Prusów, Krzyżacy postanowili wybudować na przygranicznych terenach warownię, a obok niej założyć miasto. Tak narodził się Elbląg.

Początkowo to właśnie w Elblągu znajdowała się siedziba zakonu krzyżackiego w Polsce, stał tu potężny krzyżacki zamek. Jednak w 1309 r. wielki mistrz zakonu przeniósł swoją siedzibę z Wenecji do Malborka i Elbląg stracił nieco na znaczeniu.

W 1454 r. mieszkańcy Elbląga (podobnie jak Gdańska i Torunia) podnieśli bunt przeciwko krzyżackim rządom, wypędzili rycerzy z miasta i zburzyli ich zamek, by zakonnicy nie mieli, do czego wracać. Miasto dostało się pod panowanie polskiego króla i należało do Polski przez kolejne 300 lat. W 1772 r., w czasie I rozbioru Polski, władzę nad Żuławami i Elblągiem przejęły Prusy.

W ciągu wieków Elbląg stał się bogatym miastem kupieckim, tutejsze kamienice były podobno ładniejsze i bardziej wystawne od tych, które wznoszono w Gdańsku. Przez stulecia miasta zacięcie rywalizowały, dzisiaj to Gdańsk jest bardziej znany i przyciąga znacznie więcej turystów.

Historyczna zabudowa Elbląga niemal całkowicie legła w gruzach w ciągu zaledwie dwóch tygodni na początku 1945 r., gdy armia radziecka wyzwalała miasto. Starówka praktycznie przestała istnieć, a zaraz po wojnie nie odbudowano jej. Zrobiono to dopiero wiele dziesiątek lat później, lecz w dość zaskakujący sposób.