Dla ciekawskich

Historia

Krótka historia Elbląga

Dzieje Elbląga to opowieść o tym, jak duże i bogate krzyżackie miasto stało się miastem polskim. Historia położonego nad morzem Elbląga to także historia odwiecznej rywalizacji: Polski z Niemcami i Elbląga z Gdańskiem. I nieustannej walki z naturą.

Historia Elbląga. Jak krzyżackie miasto stało się polskim oknem na świat?

Dawno, dawno temu… tak może się zaczynać historia Elbląga, opowieść o rycerzach-zakonnikach, którzy założyli miasto. W czasach swojej świetności Elbląg był niezwykle zamożny, a jego bogato zdobione kamienice uważano za piękniejsze i bardziej wystawne od gdańskich.

W średniowieczu tereny, na których założono Elbląg, wyglądały zupełnie inaczej. Wszędzie wokół była woda, a nie żyzne tereny rolnicze. Zalew Wiślany zajmował znacznie większy obszar, a leżące na południe od Elbląga jezioro Druzno nie było jeziorem, lecz zatoką morską. Przy jej brzegu wznosiło się Truso, legendarna osada handlowa wikingów. Istniała od końca VIII do końca X lub połowy XI w., po czym zniknęła z kart historii na długo przed tym, gdy założono Elbląg. Nie można więc Truso traktować jako pierwowzoru miasta.

ZD Truso, mapa średniowiecze

Kalendarium historyczne

Zanim powstał Elbląg (do 1237 r.)

VIII–XI w. – na brzegach jeziora Druzno funkcjonuje Truso, handlowa osada wikingów

890 – anglosaski podróżnik Wulfstan dociera do Truso i wspomina rzekę Ilfing

1226 – Konrad I Mazowiecki sprowadza Krzyżaków do Polski

Miasto krzyżackie (1237–1454)

1237 – Krzyżacy zakładają osadę Elbląg

1246 – Elbląg uzyskuje prawa miejskie (prawa lubeckie), staje się głównym miastem zakonu krzyżackiego na ziemiach polskich

1309 – głównym miastem Krzyżaków zostaje Malbork

1410 – bitwa pod Grunwaldem, Polacy tracą szansę na zajęcie Elbląga

1440 – powstaje Związek Pruski, związek pruskich miast (m.in. Toruń, Gdańsk, Chełmno, Braniewo, Brodnica oraz Królewiec) walczących z Krzyżakami o zwiększenie przywilejów

Miasto polskie (1454–1772)

1454 – mieszkańcy Elbląga wypędzają Krzyżaków z miasta, burzą zamek. Elbląg dostaje się pod panowanie polskie

1463 – bitwa morska na Zalewie Wiślanym, zniszczenie floty krzyżackiej

1521 – obrona miasta przed Krzyżakami, Piekarczyk przecina sznury podtrzymujące bramę

1523 – reformacja dociera do Elbląga, wielu mieszkańców miasta przechodzi na luteranizm

1525 – hołd pruski w Krakowie. Państwo krzyżackie, w dotychczasowym kształcie, przestaje istnieć

1535 – powstaje Gimnazjum Elbląskie, pierwsza humanistyczna szkoła średnia w Polsce

1542 – reformacja w Elblągu przybiera na sile, ostatni dominikanie opuszczają miasto

1573–1617 – kościół św. Mikołaja (obecna katedra) przechodzi w ręce luteranów

1626–1635 – Szwedzi po raz pierwszy okupują miasto

1630 – Szwedzi budują wokół Elbląga nowoczesne fortyfikacje, przystosowane do użycia artylerii

1655–1660 – potop szwedzki, Szwedzi po raz kolejny zajmują miasto

1660 – pokój w Oliwie, Polska odzyskuje Elbląg

1698–1770 – polski król August II Mocny sprzedaje Elbląg Prusakom, okupacja miasta przez wojska Hohenzollernów

Miasto pruskie i niemieckie (1772–1945)

1772 – w wyniku I rozbioru Polski Elbląg przechodzi pod władanie Prus

1777 – tragiczny pożar w mieście, płoną katedra i ratusz

1807 – wojska napoleońskie stacjonują w Elblągu

1844–1862 – budowa Kanału Elbląskiego, ożywienie gospodarcze w mieście

1888 – wielka powódź na Żuławach, zalane zakłady przemysłowe w Elblągu

1914–1918 – I wojna światowa, miasto nie ucierpiało w wyniku działań wojennych, ale dotyka je kryzys ekonomiczny

lata 30. XX w. – w Niemczech rządzi Adolf Hitler, rozkwit przemysłu, Elbląg staje się miastem garnizonowym

1934 – w Elblągu uruchomiony został największy basen kąpielowy w Europie

1935 – do Elbląga przybywa Adolf Hitler, by osobiście odebrać tytuł Honorowego Obywatela Miasta

1939–1944 – II wojna światowa, miasta nie dotknęły bezpośrednio działania wojenne

Elbląg wraca do Polski (po 1945)

I–II 1945 – armia czerwona wyzwala Elbląg. W ciągu dwóch tygodni walk miasto zostaje niemal całkowicie obrócone w gruzy, zwłaszcza jego starówka

1945 – kontynuacja dewastacji miasta, armia czerwona demontuje i wywozi w głąb ZSRR maszyny i urządzenia przemysłowe, grabione są poniemieckie dzieła sztuki i kosztowności

lata 80. XX w. – początek odbudowy Starego Miasta ze zniszczeń wojennych

Historia Elbląga

Krzyżacy zakładają miasto

Krzyżacy zostali sprowadzeni na ziemie polskie w 1226 r. przez księcia Konrada I Mazowieckiego, który chciał dzięki sile militarnej zakonu uchronić swoje ziemie przed napadami Prusów, a jednocześnie przeprowadzić ich chrystianizację i podporządkować swojej władzy. Misja zakonu krzyżackiego w Polsce zyskała namaszczenie samego papieża, który widział w niej nową krucjatę po niepowodzeniach w Ziemi Świętej, której w coraz większym stopniu zagrażali muzułmanie. Wielcy mistrzowie zakonu krzyżackiego doskonale zdawali sobie sprawę, że ich posiadłości w Królestwie Jerozolimy są tymczasowe, dlatego ich ambicją stało się założenie własnego, niezależnego państwa w Europie.

ZD jakaś mapa?

Pierwszą próbę podjęli w okolicach Siedmiogrodu (współczesna Rumunia), zostali jednak dość szybko wypędzeni przez króla Węgier, który władał wówczas tymi terenami. Z tego powodu Krzyżacy bardzo chętnie skorzystali z zaproszenia polskiego księcia, przyjęli nadane im ziemie i rozpoczęli podbój plemion pruskich. Jednak zagarniętych przez siebie ziem nigdy nie planowali przekazać polskiemu władcy, lecz utworzyli na nich własne, niezależne państwo.

Pierwszą osadę w okolicach Elbląga Krzyżacy założyli nieco bardziej na północ w stosunku do obecnego miasta, przy ujściu rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego. Być może była ona położona na wyspie. Gród ten został jednak szybko zniszczony przez Prusów, dlatego nowy wzniesiono w 1237 r. w bezpieczniejszej lokalizacji nieco w głębi lądu, dokładnie w tym miejscu, w którym znajduje się współczesny Elbląg. Prawa miejskie (lubeckie, choć w ograniczonym zakresie) gród otrzymał bardzo szybko, już w 1246 r.

Początkowo Krzyżacy sprowadzali do Elbląga głównie osadników niemieckich, z Lubeki i Meklemburgii, z czasem w mieście pojawili się również Polacy, choć nie stanowili oni licznej grupy.

CIEKAWOSTKA: Elbing

Krzyżacy nazwali swoje miasto Elbing. Osada wzięła swoją nazwę od rzeki, nad którą została założona. O rzece znanej jako Ilfing wspominał już w relacji ze swojej podróży Wulfstan, prawdopodobnie anglosaski podróżnik, który w 890 r. wyprawił się w kierunku wschodnim wzdłuż południowego brzegu Bałtyku i dotarł do Truso.

ZD

Plan dawnego Elbląga przetrwał do dziś

Krzyżackie miasto zostało założone według z góry określonego planu, który w zasadzie bez większych zmian przetrwał do czasów współczesnych. Przy zakładaniu miasta wytyczono jego główną ulicę pełniącą funkcję rynku (obecnie Stary Rynek), wyznaczono plac pod budowę kościoła św. Mikołaja (obecna katedra), w 1238 r. przekazano ziemię przybyłym z Krakowa dominikanom pod budowę kościoła i klasztoru (obecnie Galeria EL w dawnym kościele) oraz wybrano miejsce na kościół i szpital Ducha Świętego, który miał się zajmować leczeniem ubogich i chorych (stoi do dzisiaj). Wyznaczono również kwartały dla domów, a w XIV w. całość zamknięto murami obronnymi, które przetrwały do XIX w. Bardzo ważnym elementem ówczesnego miasta był otoczony własnymi murami zamek krzyżacki. Niestety nie przetrwał on do czasów współczesnych.

ZD

Główne miasto Krzyżaków

Elbląg bardzo szybko stał się głównym miastem zakonu krzyżackiego w Polsce i wygodną bazą wypadową do podboju mieszkających tuż obok plemion pruskich. Z tego powodu w mieście wzniesiono potężny zamek. Pierwsza warownia została zbudowana z drewna i szybko została przez Prusów spalona. Budowę nowej, z kamienia i cegły, rozpoczęto w 1242 r. i dość szybko nadano zamkowi potężne, wręcz monumentalne rozmiary, gdyż od 1251 r. stał się on rezydencją krajowego mistrza Krzyżaków i ich centrum administracyjnym na terenie Polski. Był to również główny port morski zakonników. Kompleks zamkowy składał się z zamku właściwego oraz przedzamcza, wznosił się tu także kościół św. Andrzeja, do którego dostęp mieli tylko rycerze-zakonnicy.

ZD makieta zamku

Elbląg traci wpływy, choć nadal kwitnie

Jednak zamek krzyżacki w Elblągu dość szybko utracił swoją pozycję na rzecz Malborka. Stało się to już w 1309 r., gdy do Malborka przeprowadził się wielki mistrz zakonu krzyżackiego, który dotychczas rezydował w Wenecji. Od tego czasu w Elblągu urzędował wielki szpitalnik zakonu.

Rok wcześniej, w 1308 r., Elbląg stracił także pozycję głównego portu morskiego Krzyżaków na rzecz podbitego przez nich Gdańska, który miał korzystniejsze położenie i dostęp do morza. Mimo tego Elbląg, dzięki handlowi morskiemu, rozwijał się nadal. Miasto stało się członkiem Hanzy. Był to związek miast kupieckich położonych przede wszystkim na południowym wybrzeżu Morza Północnego i Bałtyku (dzisiejsza Belgia, Holandia, Niemcy, Polska, kraje bałtyckie, ale do związku należały także miasta duńskie, szwedzkie i angielskie, w tym Londyn), które ze sobą ściśle współpracowały, osiągając niejednokrotnie monopol na handel różnymi towarami, ustalając cła i reguły handlu. Hanza była potęgą nie tylko handlową, ale również militarną, dysponującą flotą wojenną, która miała strzec jej interesów. W okresie świetności do Hanzy należało niemal 200 miast, a z jej siłą militarną musieli liczyć się królowie.

ZD coś z hanzy? Mapa? Obraz?

Niewykorzystana szansa po bitwie pod Grunwaldem

Po słynnej bitwie pod Grunwaldem, stoczonej w lipcu 1410 r., w czasie której połączone wojska polsko-litewskie pokonały wojska zakonu krzyżackiego, król Jagiełło nie tylko zmarnował szansę na zdobycie Malborka, ale także na opanowanie Elbląga. Co prawda delegacja mieszczan złożyła Jagielle hołd pod Malborkiem, przekazując mu we władanie miasto, jednak już kilka miesięcy później do Elbląga powrócili Krzyżacy, zabijając przy okazji jego niewielką polską załogę.

ZD bitwa pod Grunwaldem

Elbląg staje się miastem polskim

W 1440 r. w Elblągu powstał Związek Pruski. Była to organizacja mająca na celu obronę praw i interesów miast pruskich przed Krzyżakami. Mieszkańcy tych miast posiadali bowiem znacznie mniej przywilejów niż obywatele miast nienależących do zakonu krzyżackiego. Oprócz Elbląga do Związku Pruskiego przystąpiły m.in.: Toruń, Gdańsk, Chełmno, Braniewo, Brodnica oraz Królewiec. Krzyżacy wszystkimi siłami starali się rozbić związek, przekupując jego poszczególnych członków czy interweniując u cesarza niemieckiego i papieża. Zarówno cesarz, jak i papież stanęli w sporze po stronie Krzyżaków.

Wobec tej sytuacji na początku 1454 r. Związek Pruski podjął decyzję, by znaleźć nowego zwierzchnika dla swoich miast i ziem i zwrócił się do polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka. Król oficjalnie nie mógł przejąć zwierzchnictwa nad tymi terenami, poparł jednak nieoficjalnie starania miast o uniezależnienie się od zakonu krzyżackiego. W tej sytuacji w tym samym roku Związek Pruski wypowiedział posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi. Mieszkańcy Torunia zaatakowali i zniszczyli zamek krzyżacki, co oznaczało wybuch powstania. Podobnie wydarzenia potoczyły się w Gdańsku i Elblągu, gdzie zamki krzyżackie zostały zdobyte i zburzone, by zakon już nigdy nie powrócił na te ziemie.

Wydarzenia skłoniły polskiego króla do wydania aktu inkorporacji krzyżackich ziem do Korony, co oznaczało początek wojny (trzynastoletniej) z zakonem. Co ciekawe wojna ta była finansowana w dużej części przede wszystkim przez same miasta Związku Pruskiego. W zamian za poddanie się Koronie Królestwa Polskiego król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził stare przywileje Elbląga i nadał miastu szereg nowych. Od tego roku przez następne stulecia Elbląg pozostawał miastem polskim.

W czasie wojny trzynastoletniej, w 1463 r., na Zalewie Wiślanym nieopodal Suchacza rozegrała się szerzej nieznana bitwa morska, która nie tylko odmieniła losy okolicznych ziem, ale także złamała potęgę zakonu krzyżackiego. Na wodach zalewu starły się połączone floty Elbląga i Gdańska z flotą zakonu krzyżackiego. Krzyżacy bitwę przegrali, a przegrana ta w praktyce oznaczała ostateczny koniec ich floty.

ZD Suchacz

Trzy lata później, w 1466 r., został podpisany pokój toruński, kończący wojnę trzynastoletnią. Jego postanowienia potwierdziły przynależność Elbląga do Polski. Do Polski zostały przyłączone również Gdańsk, Toruń a także Malbork, dotychczasowa stolica zakonu krzyżackiego. Włączono także Warmię. Państwo krzyżackie stało się państwem lennym wobec Polski, a każdy nowy wielki mistrz zakonu krzyżackiego był zobowiązany składać hołd polskiemu królowi.

Złota epoka Elbląga

W 1521 r., w czasie kolejnej wojny polsko-krzyżackiej, rycerze zakonni postanowili zdobyć Elbląg. Liczący 2 tysiące zbrojnych oddział dotarł do murów i zaczął wdzierać się do miasta. Elbląg, zgodnie z legendą, uratował wówczas młody Piekarczyk (pomocnik piekarza), który swoją łopatą przeciął linę podtrzymującą kratę w bramie. Krata opadła, miasto zostało odcięte i uratowane. Pomnik uśmiechniętego Piekarczyka stoi dzisiaj obok Bramy Targowej, a chłopak stał się nie tylko bohaterem, ale również jednym z symboli miasta.

przeczytaj więcej: Brama Targowa w Elblągu

Wiek XVI w. to okres reformacji. Protestanci zyskiwali coraz większe grono zwolenników, mieszkańcy miasta masowo porzucali Kościół katolicki. Z Elbląga wyjechali wówczas dominikanie, a ich kościół NMP stał się główną świątynią luteranów i pozostał nią aż do zakończenia II wojny światowej. Nawet kościół św. Michała (obecna katedra) na krótko przeszedł w ręce protestantów.

Mimo zawirowań XVI w. był okresem największej prosperity Elbląga. Polska była wówczas ogromnym państwem i mimo swoich wewnętrznych problemów jednym z najpotężniejszych w Europie. Korzystał z tego także Elbląg, który w 1577 r. decyzją króla Stefana Batorego (pokłóconego z Gdańskiem) stał się głównym portem Rzeczypospolitej. Wcześniej Elbląg został również głównym producentem okrętów wojennych dla polskiej Korony. Miasto przodowało także w nauczaniu. W 1535 r. otwarto tu Gimnazjum Elbląskie, pierwszą humanistyczną szkołę średnią w Polsce, zakładano też inne szkoły, biblioteki, udoskonalono port, pojawiło się wiele budynków w stylu renesansowym.

Koniec dobrobytu

Złotą erę miasta zakończyły wojny ze Szwedami, które toczono w XVII w. Już w 1626 r. Szwedzi po raz pierwszy, bez walki, zajęli miasto i pozostali w nim aż do 1635 r., gdy na mocy zawartego rozejmu w Sztumskiej Wsi ich wojska musiały opuścić Elbląg i inne miasta w Prusach. W tym czasie, ok. 1630 r., Szwedzi wznieśli potężne i nowoczesne fortyfikacje wokół Elbląga, przystosowane do walki przy użyciu artylerii. W obrębie tych umocnień znalazła się także Wyspa Spichrzów leżąca po drugiej stronie rzeki Elbląg.

ZD makieta umocnienia Szwedów

W 1655 r. Szwedzi po raz kolejny bez walki zajęli miasto i pozostali w nim do 1660 r., gdy podpisano pokój w Oliwie. Okres ten znany jest jako potop szwedzki. Była to najbardziej dewastująca wojna Polski ze Szwecją, która spowodowała największe straty materialne i kradzieże dóbr, których nie odzyskano do dzisiaj.

W czasie wojen szwedzkich miasto zubożało. Grabieże, zmniejszenie handlu i cła pobierane przez okupantów pogłębiały kryzys ekonomiczny. Panujące w tym samym czasie epidemie dodatkowo spowodowały znaczny spadek ludności Elbląga.

Elbląg pod okupacją pruską

Mimo swojej stosunkowo złej sytuacji w XVII w. Elbląg był łakomym kąskiem dla rodu Hohenzollernów, władających sąsiednimi Prusami Książęcymi z jednej strony i ziemiami Pomorza z drugiej. Książę pruski Fryderyk Wilhelm (1620–1688) wielokrotnie próbował nakłonić Polskę i Szwecję do oddania mu Elbląga. Roszczenia te znalazły posłuch u Augusta II Mocnego, saskiego elektora, który w 1697 r. wstąpił na tron Polski. Rok później na tajnej konferencji w Piszu uzgodniono, że panujący w Prusach Fryderyk III będzie mógł zająć zbrojnie Elbląg, za co wypłaci polskiemu królowi 150 tys. talarów. Tak też się stało, w 1698 r. wojska pruskie wkroczyły do Elbląga i rozpoczęły okupację miasta. Fakt ten wywołał wielkie niezadowolenie wśród polskiej szlachty, co spowodowało, że polski król musiał wycofać się z tajnej umowy. W 1700 r. Elbląg ponownie znalazł się pod panowaniem władców polskich.

Nie lepiej dla miasta zaczął się wiek XVIII. W czasie III wojny północnej (1700–1721) Elbląg był okupowany przez wojska szwedzkie, rosyjskie i saskie.

Polska traci Elbląg

Wraz z I rozbiorem Polska utraciła Elbląg. We wrześniu 1772 r. wojska pruskie wkroczyły do miasta, wprowadzając własne władze i porządki, likwidując jednocześnie wiele przywilejów, którymi wcześniej cieszyli się elblążanie. Od tego czasu aż do 1945 r. Elbląg pozostanie miastem niemieckim, o jedynie prowincjonalnym znaczeniu, choć początkowo władze pruskie zainwestowały w tor wodny (który nieustannie się zamulał) i port w mieście, by ożywić handel morski. Prowadzono również szeroką akcję kolonizacyjną, sprowadzając osadników z różnych księstw niemieckich, co doprowadziło do znacznego zwiększenia liczby ludności Elbląga.

Ostatecznie, w chwili przejęcia przez Prusy Gdańska w czasie II rozbioru Polski (1793) Elbląg utracił swoje znaczenie.

26 kwietnia 1777 r. doszło do jednego z najtragiczniejszych wydarzeń w dziejach miasta. Od uderzenia pioruna spłonęły kościół św. Mikołaja oraz stojący tuż obok elbląski ratusz.

Napoleon w Elblągu

Krótka przerwa w niemieckim panowaniu w Elblągu wydarzyła się w 1807 r., gdy w czasie wojen napoleońskich Francuzi wkroczyli do miasta. W dniach 8–9 maja 1807 r. w Elblągu zatrzymał się cesarz Napoleon Bonaparte. Jednak miasto nie zostało włączone do powstałego wówczas Księstwa Warszawskiego, pozostało własnością pruską, a pod koniec 1807 r. opuścili je Francuzi.

Degradacja Elbląga do roli ośrodka prowincjonalnego spowodowała zastój gospodarczy. Duże, nowoczesne statki morskie nie mogły już zawijać do miejscowego portu, gdyż Zalew Wiślany był dla nich zbyt płytki.

Ożywienie gospodarcze i rozwój przemysłu

Pewne ożywienie pojawiło się dopiero w drugiej połowie XIX w., gdy do Elbląga dotarła kolej i stopniowo połączyła miasto z sąsiednimi ośrodkami. Duże znaczenie miało również przekopanie Kanału Elbląskiego w latach 1844–1862. Był on wykorzystywany do transportu towarów z głębi lądu, choć dość szybko stał się także atrakcją turystyczną. W tym czasie Elbląg awansował również do roli ważnego ośrodka przemysłu metalowego w Prusach. Produkowano tu nieduże statki, parowozy, maszyny parowe, a nawet łodzie podwodne dla niemieckiej marynarki wojennej. W fabrykach pracowało coraz więcej robotników, w mieście wzrastała liczba ludności. Niestety w 1888 r. Elbląg mocno ucierpiał z powodu katastrofalnej powodzi na Żuławach, wiele fabryk zostało zalanych. W 1895 r. uruchomiono w mieście pierwszą zelektryfikowaną linię tramwajową i była to druga (po Wrocławiu) linia tramwajowa w historii na współczesnych ziemiach polskich (wcześniej w wielu miastach uruchamiano tramwaje konne).

Po I wojnie światowej

Wybuch I wojny światowej spowodował kryzys gospodarczy w mieście. Zapanował w nim chaos związany z tysiącami uciekinierów, zamykano zakłady przemysłowe, co powodowało wzrost bezrobocia, ubożenie ludności, a w konsekwencji także głód.

Po zakończeniu wojny, na mocy traktatu wersalskiego, Elbląg pozostał w granicach Niemiec. Należał do prowincji Prusy Wschodnie, która została odcięta od reszty niemieckiego terytorium przez korytarz lądowy, który przyznano Polsce. W ten sposób Polska zyskała dostęp do Bałtyku i odzyskała część ziem utraconych na rzecz Prus w czasie I rozbioru.

Początkowo po zakończeniu wojny sytuacja ekonomiczna Elbląga i jego mieszkańców była zła. Choć samo miasto nie ucierpiało w trakcie działań wojennych, nie zostały zburzone budynki ani nie uległa zniszczeniu infrastruktura, to jednak dotknął je kryzys ekonomiczny, który panował w całych Niemczech.

Sytuacja ekonomiczna w Elblągu poprawiła się w latach 30. XX w., gdy władzę w Niemczech objął Adolf Hitler. Nastąpił wówczas rozkwit przemysłu. Jednocześnie Elbląg stał się miastem garnizonowym. Stacjonowało w nim wielu żołnierzy, uruchomiono szkoły wojskowe i szpital. Miasto rozbudowało się, powstały nowe osiedla i koszary dla wojska.

W 1935 r. do Elbląga przybył sam Adolf Hitler, by osobiście odebrać tytuł Honorowego Obywatela Miasta.

CIEKAWOSTKA: Największy basen Europy

W 1934 r. w Elblągu został wybudowany basen kąpielowy i szybko stał się ulubionym miejscem odpoczynku mieszkańców miasta. Był to największy odkryty basen w Europie. Miał 340 m długości i 100 m szerokości. Był czynny do 2011 r., po czym popadł w ruinę.

II wojna światowa

II wojna światowa nie miała istotnego wpływu na miasto i jego mieszkańców. Produkcję przemysłową przestawiono na potrzeby wojenne, przez miasto przewijali się przesiedleńcy z Mazur i innych obszarów oraz żołnierze niemieccy udający się na front wschodni lub z niego powracający. Miasto było przeludnione, wprowadzono racjonowanie żywności, jednak życie w Elblągu toczyło się w miarę normalnie, aż do początku 1945 r.

23 stycznia 1945 r. do miasta zbliżyły się pierwsze oddziały armii czerwonej i otoczyły Elbląg z trzech stron. Niemcy ogłosili miasto twierdzą, co oznaczało, że będzie bronione tak długo, jak tylko będzie to możliwe. Rozpoczęły się zaciekłe walki, które trwały dwa tygodnie. W ich trakcie Elbląg został niemal zrównany z ziemią, na Starym Mieście zniszczeniu uległo 90% budynków. Było to pierwsze w historii miasta tak ogromne jego zniszczenie. Od chwili założenia Elbląga w 1237 r. żaden najazd (szwedzki, pruski, napoleoński) nie spowodował tak ogromnych strat, jak szturmująca miasto armia czerwona. Skutki tych działań odczuwane są do dziś.

Po zajęciu miasta przez wojska radzieckie dewastacja Elbląga była kontynuowana. Żołnierze zdemontowali i wywieźli w głąb ZSRR maszyny z miejscowych zakładów przemysłowych. Podobnie postąpili z wszelkimi dziełami sztuki i innymi kosztownościami, które można było wywieźć. Elbląg został więc nie tylko zniszczony, ale również okradziony.

Elbląg wraca do Polski

Dopiero w maju 1945 r. władzę w Elblągu przejęli Polacy. Niemcy, jego dotychczasowi mieszkańcy, musieli porzucić swoje miasto. Większość z nich uciekła już w trakcie oblężenia, zabierając ze sobą niewiele rzeczy. Na ich miejsce powoli zaczynali napływać nowi mieszkańcy, Polacy, z różnych stron kraju i Kresów Wschodnich. W tym samym czasie polskie władze starały się zatrzeć ślady niemieckiego panowania. Wiele zabytkowych budowli, które choć uszkodzone, przetrwały działania wojenne, było rozbieranych. Były to zarówno kościoły, jak i budynki cywilne, wille niemieckich przemysłowców. Pozyskane w ten sposób cegły, jak również te pochodzące z odgruzowywania i porządkowania ulic wysyłano do Warszawy i Gdańska, gdzie rozpoczynała się odbudowa. Odbudowy Starego Miasta w Elblągu na razie nie planowano.

Odbudowa Starego Miasta

Odbudowę Starego Miasta rozpoczęto dopiero w latach 80. XX w. Postanowiono wówczas, że kamienice nie będą odbudowywane w swojej dawnej formie, choć posiadano stosowną i bardzo bogatą dokumentację fotograficzną. Ich miejsce zastąpiły współczesne budynki, nieco tylko stylizowane na dawne kamienice. Zachowano jednak dawny układ ulic, podział na fasady i wysokość budynków. Taki sposób odbudowy nazywany jest retrowersją i został zastosowany także w kilku innych miejscach w Polsce. Retrowersja budzi jednak kontrowersje. Do dzisiaj wiele osób wolałoby, by zamiast współczesnych budynków na Starym Mieście w Elblągu wznosiły się kamienice z dawnymi fasadami.

KOMENTARZE

Dodaj komentarz