Jaskinia Ciemna. Podziemny dom neandertalczyków i nietoperzy
Jaskinia Ciemna należy do najchętniej odwiedzanych atrakcji Ojcowskiego Parku Narodowego. Kiedyś mieszkali w niej neandertalczycy, dzisiaj każdej zimy ze stropu zwisa duża populacja nietoperzy. Mieszkają w niej również jedne z najbardziej jadowitych pająków w Polsce. Masz ochotę tam zajrzeć?
Ojcowski Park Narodowy (OPN) jest najmniejszym parkiem narodowym w Polsce. Jednak w tym przypadku „najmniejszy” wcale nie oznacza „pozbawiony atrakcji”. Wręcz przeciwnie – swoimi atrakcjami mógłby obdzielić kilka znacznie większych obszarów chronionych. Być może właśnie z tego powodu należy on do grupy najchętniej odwiedzanych parków narodowych w Polsce. To prawdziwa perła Małopolski, oaza spokoju i zieleni niemal u bram Krakowa.
Atrakcje Ojcowskiego Parku Narodowego są bardzo zróżnicowane. Znajdują się tu zamki o średniowiecznych korzeniach, tajemnicze jaskinie, fantazyjne skały, restauracje, muzeum, pustelnia, pozostałości grodzisk. I mnóstwo dość łatwych szlaków spacerowych. Jedną z najciekawszych atrakcji parku jest Jaskinia Ciemna.
-
- Rękawicę, czyli rękę Boga zasłaniającą wejście do jaskini
- obozowisko neandertalczyków
- ogromną podziemną komnatę
- jedne z najbardziej jadowitych pająków w Polsce.
Mapa Ojcowskiego Parku Narodowego
Poniżej znajduje się mapa Ojcowskiego Parku Narodowego z zaznaczoną Jaskinią Ciemną i innymi atrakcjami na terenie OPN. Zamieszczone są na niej również szlaki biegnące przez park oraz parkingi. Więcej o parkowaniu (czasami to prawdziwe wyzwanie) w OPN przeczytasz tutaj.
Jaskinia Ciemna
Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego odnaleziono dotychczas ponad 700 jaskiń. Nie jest wykluczone, że jeszcze kilka lub kilkanaście kolejnych czeka na swoich odkrywców. Jednak tylko trzy z tych jaskiń są dostępne dla turystów, w tym Jaskinia Ciemna.
Informacje podstawowe
50°11’48.3″N 19°49’54.4″E (wejście do jaskini)
Jak powstała Jaskinia Ciemna?
W okresie jury, około 150 milionów lat temu, na terenie dzisiejszej Doliny Prądnika znajdowało się płytkie morze. Z biegiem czasu na jego dnie osadzały się szczątki morskich stworzeń: gąbek, amonitów, belemnitów. W ciągu milionów lat przekształciły się one w wapienne skały, których grubość na tym terenie dochodzi nawet do 200 m.
Gdy morze się cofnęło, odsłonięte skały zaczęły podlegać erozji. Miliony lat później wody Prądnika i Sąspówki rozpoczęły drążenie swoich dolin. Mozolnie wcinały się w wapienną płytę, tworząc coraz głębsze kaniony o coraz bardziej stromych, urwistych zboczach. Zanim jednak dno doliny się obniżyło, woda, wnikając w skalne szczeliny, wydrążyła komory i korytarze Jaskini Ciemnej. Dlatego wejście do niej znajduje się wysoko ponad Doliną Prądnika.
Podziemny świat
Wejście do Jaskini Ciemnej znajduje się na stromym zboczu Doliny Prądnika, w masywie Góry Koronnej. Jaskinia Ciemna, podobnie jak Jaskinia Łokietka, to jedna z największych atrakcji turystycznych Ojcowskiego Parku Narodowego, która przyciąga każdego roku tłumy turystów.
Dom neandertalczyków
Pierwsze zapiski na temat Jaskini Ciemnej pochodzą z końca XVII w. Nie znaczy to, że dopiero wówczas została ona odkryta. Wręcz przeciwnie, prowadzone prace archeologiczne wykazały, że jaskinia była miejscem życia neandertalczyków. Korzystali z niej już w okresie środkowego paleolitu, a więc około 120 tysięcy lat temu. Odkryte tu szczątki i przedmioty sprawiają, że Jaskinia Ciemna należy do najbardziej znanych polskich stanowisk paleolitycznych. I jest jednym z najważniejszych. Część ze znalezionych tu pozostałości można dzisiaj zobaczyć na Ekspozycji przyrodniczej Ojcowskiego Parku Narodowego.
Dlaczego neandertalczyk wybrał Jaskinię Ciemną do życia? Wejście do niej znajduje się 65 m powyżej dna doliny. Dostęp do jaskini nie był więc łatwy, a to ograniczało obecność intruzów – innych neandertalczyków, ale także dzikich zwierząt. Być może nie bez znaczenia były też… piękne panoramiczne widoki na dużą część Doliny Prądnika, roztaczające się spod wejścia. Dzisiaj płaci się krocie (i zaciąga kredyty na 30 lat) za mieszkanie z takim widokiem, oni mieli to gratis.
W przeszłości Jaskinia Ciemna była większa. Jednak strop jej pierwszej części się zawalił. Dzisiaj urządzono w tym miejscu taras widokowy oraz zrekonstruowano obozowisko neandertalczyków. To swoiste upamiętnienie dawnych mieszkańców jaskini. Tuż obok tego obozowiska wznosi się słynna i charakterystyczna formacja skalna zwana Rękawicą lub Pięciopalcówką. Podobno jest to ręka samego Boga. Taras nie oferuję najlepszego widoku na nią, warto więc wspiąć się zielonym szlakiem wyżej, do punktu widokowego. Ale to już po zwiedzeniu jaskini.
Miejsce, w którym dzisiaj znajduje się taras widokowy, dziesiątki tysięcy lat temu było wykorzystywane jako… pułapka na mamuty. Powyżej jaskini rozciąga się płaskowyż, na którym żyły te ssaki. Neandertalczycy na nie polowali – i to w niezwykle pomysłowy sposób. Ponieważ zwierzę było duże, mogło być bardzo groźne w bezpośrednim starciu. Myśliwi unikali tego, płoszyli i zaganiali ofiary na skraj urwiska, dokładnie tuż nad wejście do jaskini. Jeśli wszystko poszło zgodnie z planem, uciekające mamuty spadały z urwiska i zabijały się o skały poniżej. Zwierzę było wówczas obdzierane ze skóry, ćwiartowane, mięso wnoszono do jaskini (czyli ówczesnej lodówki). Dzisiaj ludzie podobnie zdobywają pożywienie, tylko wysiłek jest nieco mniejszy. Nazywa się to „zamówienie z dostawą do domu”.
Z powodu zmian klimatycznych neandertalczycy opuścili jaskinię ok. 50 tysięcy lat temu. Kilkadziesiąt tysięcy lat później odkryły ją dla siebie grupy Homo sapiens (czyli nasi przodkowie), które przywędrowały do Doliny Prądnika.
Neandertalczycy, a później także przedstawiciele Homo sapiens wbrew obiegowej opinii nie zamieszkiwali na stałe w jaskiniach. Panowały w nich zazwyczaj złe warunki – było ciemno, wewnątrz była zbyt duża wilgotność i zbyt niska temperatura. Reumatyzm gwarantowany. Ludzie mieszkali więc przed jaskinią lub tuż przy jej wejściu, głębiej chowali się tylko na wypadek jakiegoś zagrożenia. Jaskinie były za to świetnymi lodówkami. Zazwyczaj panuje w nich stała i niska temperatura. Latem wewnątrz jest więc dużo chłodniej niż na zewnątrz, jedzenie psuje się wolniej, a zimą znacznie cieplej – pożywienie nie zamarza.
Jaskinia Ciemna była dobrze znana ludziom także w czasach nieco bardziej współczesnych. 4 lipca 1787 r. zwiedził ją Stanisław August Poniatowski, ostatni król Polski. Przy okazji tej wizyty teren wokół jaskini uporządkowano, założono poręcze przy ścieżce prowadzącej do wejścia, wykopano prowizoryczne schody. Samą jaskinię oświetlono świecami i zorganizowano w niej koncert dla władcy. Później pieczarę odwiedzali także m.in. Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz i Fryderyk Chopin.
W dwudziestoleciu międzywojennym w jaskini prowadzono badania dotyczące podziemnego odbioru fal radiowych. Z tego powodu po II wojnie światowej uznano ją za obiekt tajny i zniknęła z wykazów jaskiń w Polsce.
Wnętrze Jaskini Ciemnej
Wejście do jaskini znajduje się na wysokości ok. 65 m nad dnem Doliny Prądnika. Zaraz za nim rozciąga się główna komora pieczary, olbrzymia podziemna sala, uważana za największą pod względem wielkości na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Ma ok. 80 m długości, szerokość do ok. 20 m, a wysokość dochodzi miejscami do 10 m.
Będąc w jaskini, uważaj na krople wody spadające ze stropu, tzw. deszcz jaskiniowy. Nie chodzi o to, żeby się nie zmoczyć. Wręcz przeciwnie, można się zmoczyć, ale odpowiednio. Tradycja mówi: komu kropla wody spadnie na głowę – tego czeka niezwykła mądrość, będzie miał także szczęśliwe życie. Komu na rękę, czeka go bogactwo, komu na plecy – tego czeka ciężka praca. Warto więc odpowiednio się ustawić 🤣.
W przeszłości komora była jeszcze wyższa – obecnie na jej dnie zalegają osady (namulisko), których grubość dochodzi do 8 m. Osady te to prawdziwy skarbiec śladów z minionych czasów. W 2018 r. odkryto w nich dwie kostki, które sprawiły, że o jaskini zrobiło się głośno w całej Polsce. Zainteresowały się nią wszystkie media. Kości były niewielkie (mniej niż 1 cm długości) i słabo zachowane, ale na podstawie dokładniejszych badań stwierdzono, że są to kości neandertalskiego dziecka w wieku 5–7 lat, datowane na około 115 tysięcy lat. Sensacja. Byłyby to najstarsze szczątki ludzkie odkryte na terenie Polski.
Niestety późniejsze badania wykazały, że są to jednak kości zwierzęce. Na szczęście podczas dalszych wykopalisk w jaskini natrafiono na ząb neandertalczyka, nie straciła ona więc wiele ze swojej wyjątkowości. Kości neandertalczyka w Polsce znaleziono bowiem jeszcze tylko w jaskini Stajnia na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Zapewne jest ich więcej, czekają jednak na swoich odkrywców.
W trakcie badań namuliska w Jaskini Ciemnej najczęściej odnajdywano jednak kości zwierząt: niedźwiedzi jaskiniowych, wilka, lisa rudego i hieny jaskiniowej. W warstwach osadu znaleziono także dużą liczbę wyrobów krzemiennych – narzędzie dawnych mieszkańców jaskini.
Ząb neandertalczyka z Jaskini Ciemnej należy do najstarszych ludzkich szczątków odkrytych na terenie Polski. Ale nie są to najstarsze ślady obecności człowieka w Polsce. W Trzebnicy pod Wrocławiem odkryto ślady obozowiska łowców sprzed 500 tysięcy lat. Inne ślady obozowisk odnaleziono w Rusku na Dolnym Śląsku i w Strzegomiu. Te są nieco młodsze i mają „zaledwie” 350 tysięcy lat.
Szata naciekowa Jaskini Ciemnej jest dość uboga i częściowo została zniszczona przez XIX-wiecznych turystów. Był to czas, gdy Ojców stał się modnym uzdrowiskiem. Obecnie na stropie można zaobserwować ślady dużych kotłów wirowych, są także niewielkie stalaktyty rurkowe zwane makaronami. Na dnie jaskini występują nieliczne stalagmity, choć niektóre z nich są dość masywne, a jeden przypomina kształtem lwa. Na ścianach widoczne są polewy naciekowe i utworzone przez nie żebra.
Zimna ciemna pieczara może wydawać się dość nieprzyjazna, ale są gatunki zwierząt, dla których jest ona domem. Przede wszystkim są to nietoperze, które w jaskini hibernują. Z tego powodu od jesieni do wiosny jest ona niedostępna dla turystów.
Każdego roku w Jaskini Ciemnej hibernuje ponad 700 nietoperzy. W zdecydowanej większości są to podkowce małe. Ale także różne gatunki nocków (m.in. duży, rudy, wąsatek, łydkowłosy) oraz gacek brunatny i mroczek późny.
W jaskini żyją również bezkręgowce, mięczaki i pajęczaki. Wśród nich jeden z najbardziej jadowitych pająków w Polsce – sieciarz jaskiniowy.
Spacer do Jaskini Ciemnej
Jaskinia Ciemna znajduje się na trasie jednego ze spacerów, które proponujemy po Ojcowskim Parku Narodowym. Można do niej dojść szlakiem zielonym z dna Doliny Prądnika. Zajrzyj pod zamieszczony poniżej link, by poznać szczegóły spaceru i zobaczyć jego przebieg na mapie (z wykresem wysokości).
Jaskinie poza granicami Ojcowskiego Parku Narodowego
Jeśli lubisz penetrować podziemne światy, a zwiedzenie Jaskini Ciemnej tylko zaostrzyło twój apetyt, możesz wybrać się także do Jaskini Łokietka, również położonej na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego.
Jeśli te dwie pieczary to nadal zbyt mało, zdecydowanie polecamy wyprawę do kolejnych dwóch jaskiń, położonych już poza granicami parku.
Warto, gdyż Jaskinia Nietoperzowa w Jerzmanowicach to największa spośród jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej, a Jaskinia Wierzchowska Górna w Wierzchowie oferuje najdłuższą podziemną trasę turystyczną w Polsce, wśród wszystkich dostępnych jaskiń.
Co więcej, ponieważ obie jaskinie leżą poza granicami OPN, panuje w nich bardziej kameralna atmosfera i zazwyczaj jest tu mniej tłoczno. Zdarza się, że nawet w weekendy nie ma w nich tłumów, a zwiedzanie odbywa się w niedużych grupach. Naszym zdaniem zdecydowanie warto zboczyć nieco z utartych szlaków, by poznać te jaskinie. W niczym nie ustępują ojcowskim, a zdaniem wielu osób są nawet ciekawsze.
