Nawet najcenniejsze artefakty z dawnych lat nie zastąpią miasta i jego zabytków zniszczonych przez armię czerwoną, mogą jednak przybliżyć jego historię oraz zachować choćby fragment dziedzictwa wspaniałego niegdyś miejsca dla przyszłych pokoleń.

Elbląg jest jednym z najlepiej przebadanych przez archeologów polskich miast. Niestety okazją do prowadzenia tego typu prac było niemal całkowite zniszczenie Starego Miasta pod koniec II wojny światowej. Do dziś podczas rekonstrukcji poszczególnych kwartałów domów na teren budowy jako pierwsi wkraczają archeologowie. Rezultaty ich pracy – setki tysięcy znalezisk, wśród nich wiele unikalnych – można zobaczyć na wystawach Muzeum Archeologiczno-Historycznego.

ZD budynek muzeum z zewnątrz z napisem

To właśnie w Elblągu odnaleziono najstarsze w Europie okulary w rogowej oprawie (XV w.), jedną z zaledwie kilku średniowiecznych (XIII w.) wind towarowych, giternę (średniowieczny instrument muzyczny, jeden z trzech zachowanych w Europie) czy też zapinkę żółwiowatą z ok. połowy X w., najstarszy zabytek odkryty na terenie miasta.

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu prezentuje nie tylko historię miasta, ale również jego okolic. Dlatego można w nim dowiedzieć się także nieco więcej o mieszkających niegdyś na tych terenach wikingach i Gotach.

Mapa Ebląga

Poniżej znajduje się mapa Elbląga z zaznaczonym położeniem Muzeum Archeologiczno-Historycznego oraz innych atrakcji na terenie miasta. Zaznaczone są na niej również dogodne parkingi. Więcej o parkowaniu w Elblągu przeczytasz tutaj.

Wystawy stałe

Budynki należące do Muzeum Archeologiczno-Historycznego wznoszą się w miejscu, gdzie do połowy XV w. stał kompleks zamku krzyżackiego.

Wystawy znajdują się w dwóch gmachach. Budynek Podzamcze, w który wkomponowane są skromne pozostałości dawnego krzyżackiego północnego podzamcza, pochodzi z XIV w. W ciągu wieków przebudowywany, mieścił magazyny i słodownię browaru. Obecnie znajdują się w nim główne wystawy stałe muzeum.

ZD Budynek Podzamcza

Można tu zobaczyć ekspozycję poświęconą Truso, niegdyś legendarnej, teraz już odnalezionej ważnej osadzie handlowej wikingów, która istniała od końca VIII w. do ok. połowy XI w. Jest wystawa dotycząca Gotów, którzy zamieszkiwali te ziemie, zanim wyruszyli na podój Europy – podbój, który w praktyce zakończył okres starożytności i rozpoczął średniowiecze. Przygotowano również ekspozycję poświęconą pracy archeologów i temu, jakich „skarbów” można spodziewać się w różnych miejscach i jak na podstawie znalezisk określić przeznaczenie danego budynku czy miejsca. Jak się okazuje, niezawodnym miejscem poszukiwania skarbów są… dawne latryny.

ZD z wystaw Truso, Goci inne

Spora część ekspozycji została poświęcona osadnictwu w Elblągu po II wojnie światowej, odbudowie miasta i trudnym początkom jego nowych mieszkańców, po tym jak dotychczasowi, Niemcy, zostali z Elbląga wypędzeni. Na ich miejsce przybyli Polacy z najróżniejszych zakątków, także z Kresów Wschodnich, które po wojnie zostały Polsce odebrane.

2x ZD nowi osadnicy wystawa

Duże wrażenie robi także efektowna wystawa „Elbląg Reconditus”. To opowieść o historii z nieco innej perspektywy. Zwiedzający przechodzi ulicami zrujnowanego po II wojnie światowej miasta, a jego dzieje opowiadają artefakty odnalezione w gruzach.

2x ZD wystawa Elbląg Reconditus

W drugim budynku kompleksu muzealnego, nazywanym Gimnazjum, znajdują się kasy (do obu budynków można kupić oddzielne bilety), wystawy stałe i czasowe.

W gmachu tym od połowy XV w. mieścił się klasztor Sióstr Brygidek, a w 1525 r. stał się on siedzibą Gimnazjum Elbląskiego, pierwszej humanistycznej szkoły średniej na terenie Polski. W ciągu wieków budynek był wielokrotnie przebudowywany, na szczęście ocalał z wojennej pożogi.

W Gimnazjum znajduje się wystawa poświęcona Żuławom i ujarzmianiu tej ziemi od czasów średniowiecza, tworzeniu coraz większych obszarów rolniczych i skomplikowanego systemu melioracji odprowadzającego nadmiar wody. Można tu zobaczyć m.in. odtworzony fragment dawnego domu typowego dla regionu wraz ze sprzętami.

ZD budynek Gimnazjum

ZD wnętrze domu

Inna wystawa pokazuje wyroby rzemieślników pochodzących z miasta i regionu. Oprócz przedmiotów ozdobnych, takich jak niewielkie rzeźby, naczynia czy wyroby złotnicze, są tu również prezentowane przedmioty codziennego użytku i związane z kultem religijnym, które były na wyposażeniu okolicznych kościołów.

Na dziedzińcu pomiędzy budynkami muzealnymi można zobaczyć rekonstrukcję domu z wikińskiej osady Truso.

ZD dom wikingów

ZD

Muzeum Archeologiczno-Historyczne będzie niezwykle interesujące dla osób lubiących archeologię i historię, można w nim ciekawie spędzić nawet kilka godzin. Z drugiej strony może wydać się nieco zbyt „przegadane” dla tych, którzy chcieliby jedynie pobieżnie poznać dzieje regionu. Czasami zbyt wiele jest tu plansz ze szczegółowymi objaśnieniami, które trzeba przeczytać, a zbyt mało eksponatów. Z jednej strony jest to zrozumiałe – eksponaty dotyczące wikingów czy Gotów są unikalne w Polsce, nie jest ich dużo i warto im nadać odpowiedni kontekst historyczny. Z drugiej strony może to być nieco nużące. Być może warto więc wybrać i zgłębić jedną, dwie wystawy, których tematyka jest interesująca, a pozostałe poznać nieco pobieżniej, zwłaszcza jeśli dysponuje się ograniczoną ilością czasu.

ZD

Elbląg przez wieki

Elbląg to najstarsze miasto na Warmii i Mazurach. Zostało założone w 1237 r. przez Krzyżaków, których do Polski sprowadził książę Konrad I Mazowiecki. Rycerze-zakonnicy mieli krzewić (mieczem) chrześcijaństwo wśród pogańskich plemion pruskich. By zapewnić sobie wygodną bazę wypadową na ziemie Prusów, Krzyżacy postanowili wybudować na przygranicznych terenach warownię, a obok niej założyć miasto. Tak narodził się Elbląg.

Początkowo to właśnie w Elblągu znajdowała się siedziba zakonu krzyżackiego w Polsce, stał tu potężny krzyżacki zamek. Jednak w 1309 r. wielki mistrz zakonu przeniósł swoją siedzibę z Wenecji do Malborka i Elbląg stracił nieco na znaczeniu.

W 1454 r. mieszkańcy Elbląga (podobnie jak Gdańska i Torunia) podnieśli bunt przeciwko krzyżackim rządom, wypędzili rycerzy z miasta i zburzyli ich zamek, by zakonnicy nie mieli, do czego wracać. Miasto dostało się pod panowanie polskiego króla i należało do Polski przez kolejne 300 lat. W 1772 r., w czasie I rozbioru Polski, władzę nad Żuławami i Elblągiem przejęły Prusy.

W ciągu wieków Elbląg stał się bogatym miastem kupieckim, tutejsze kamienice były podobno ładniejsze i bardziej wystawne od tych, które wznoszono w Gdańsku. Przez stulecia miasta zacięcie rywalizowały, dzisiaj to Gdańsk jest bardziej znany i przyciąga znacznie więcej turystów.

Historyczna zabudowa Elbląga niemal całkowicie legła w gruzach w ciągu zaledwie dwóch tygodni na początku 1945 r., gdy armia radziecka wyzwalała miasto. Starówka praktycznie przestała istnieć, a zaraz po wojnie nie odbudowano jej. Zrobiono to dopiero wiele dziesiątek lat później, lecz w dość zaskakujący sposób.